آرمان جاویدان

تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک معروف به تاریخ طبری کتابی است به زبان عربی که از سوی محمد بن جریر طبری تاریخ‌نگار و پژوهش‌گرِ ایرانی مسلمان در اواخر سده سوم پس از هجرت به رشته تحریر درآمده‌است و یکی از بزرگترین و روامندترین سرچشمه های دوره اسلامی است . طبری نویسنده نامدارترین ، مهم‌ترین و ارزشمندترین مجموعه‌های مفصل تاریخ همگانی اسلام و جهان به‌شمار می‌آید . این کتاب ، تاریخ را از زمان آفرینش آغاز کرده و سپس به آوردن داستان پیامبران و پادشاهان دیرین می‌پردازد . در بخش پسین کتاب طبری به گفتن تاریخ پادشاهان ساسانی می‌پردازد و از آنجا به گفتن زندگی پیامبر اسلام می‌پردازد . در این کتاب رخدادهای پس از آغاز تاریخ اسلامی (مهمزمانبا هجرت به مدینه) به چیدمان سال بسامان شده و تا سال ۲۹۳ هجری خورشیدی را در بر می‌گیرد. تاریخ طبری در بر دارنده دو بخش کلی است:

تاریخ پیش از اسلام : بخش پیش از اسلام نامدارترین ، مهم‌ترین بخش آن است و نویسنده این بخش از کتاب را پس از پایان تفسیر طبری (تفسیر قرآنش) تألیف نمود.

پس از اسلام : در تاریخ پس از اسلام این کتاب ، نویسنده رخدادها را چون رخداد نگاری می آورد . این بخش (پس از اسلام) خود دربردارنده بر سه بخش جداگانه دیگر است.

نکته در خور پروا این است که طبری از چه سالی آغاز به نوشتن کتاب‌های خود کرده‌است؟ برخی می‌گویند که او در سال ۲۱۰ ه‍.ق آغاز به نوشتن کتاب خود کرده‌است و برخی رمی گویند که طبری بخش تاریخ عباسیان را در کتاب جداگانه‌ای به نام القطعین گرد آورده کرده‌است و این خود نشان دهنده این است که طبری تاریخ خود را تنها تا پایان دوره عباسیان نوشته‌است.

تاریخ طبری دارای ۱۶ پوشینه و سرچشمه بیشتر تاریخ ایران تا آغاز سده چهارم هجری است . همچنین این کتاب سرچشمه کتاب بسیاری از کسانی بوده ‌است که پس از طبری به گردآوری تاریخ اسلام کوشش ورزیده‌اند . همچنین تاریخ طبری در ۵ جلد چاپ شده که این را جزئیات می‌نامند.

شیوه نگارش تاریخ طبری

طبری در نگارش هر دوره نخست مهم‌ترین رویدادهای آن دوره را یاد کرده و سپس به یادکرد جزئیات آن رویداد پرداخته‌است . روشی که طبری در شیوه نگارش خود بکار برده یعنی همان تاریخ‌گذاری یا رخداد‌نگاری ، روشی بی‌پیشینه نبوده و تاریخ‌نگاران دیگری مانند یعقوبی و هیثم بن عدی نیز این روش را به کار گرفته اند . اما به لحاظ کیفی آن‌ها را با تاریخ طبری نمی‌توان سنجید.

سرچشمه های به کار گرفته شده در نگارش تاریخ طبری

از اینکه محمد بن جریر طبری چه سرچشمه هایی را به کار می برده است به ویژه برای یادکرد رویدادهای دوره‌های پیش از اسلام که سرچشمه های روامندی نبوده‌است با گزاره هایی مانند <حدثنی >،<حدثنا>،<قال> و در مواردی برای ذکر صیغه مجهول با سرسخن<ذکر عن…> یاد می‌کرد اما وی مشخص نکرده که کدام سرچشمه ها دقیقاً نوشته شده هستند یا زبانی. و برای نگارش تاریخ انبیا و پیامبران هم قرآن را به کار گرفته و هم از آثار وهب بن مبیته و ابن اسحاق که اهل کتاب بوده‌اند.

دوره باستان

یکی از سرچشمه های مهم وی برای نوشتن این دوره از تاریخ ایران که بخش مهمی شمرده می‌شود نوشته‌های هشام بن محمد کلبی بوده‌است . از دیگر سرچشمه های او می‌توان خداینامه‌ها را نام برد . او برای یادکرد تاریخ آفرینش تنها به سرچشمه های یهودی و مسیحی بسنده نکرده و از سرچشمه های ایرانی نیز بهره برده‌است.

طبری و نگاهش به دوره ساسانی

طبری در رابطه با تاریخ زمان ساسانی بازجُست ها را گسترده‌تر نگاشته‌است . سرچشمه های طبری با سرچشمه های راویان مسلمان برابری می‌کند که این نشانگر آن است که سرچشمه راویان مسلمان و طبری سرچشمه های هنباز ایرانی است . طبری در این بخش به تفصیل نسب‌ها و تاریخ ایرانیان و جز ایرانیان (انیرانیان) را با جزئیات نسب باریک یاد می‌کند که این امر به برتری تاریخ طبری به تاریخ‌های هم سنگ خود در این زمینه انجامیده است. همچنین وی از آوردن بازجست هایی که مضامین «شعوبی و رنگ حماسی» دارند پرهیز کرده که از این جمله می‌توان به نپرداخت وی به پرسمانهایی همچون زندگی خسرو پرویز یا از این دست اشاره نمود.

سیره نبوی در تاریخ طبری

طبری برای این بخش از آثار کسانی مانند ابن اسحاق زهری ، ابو مخنف ، ابوالحسن مداعنی را به کار گرفته است. اما بخش دیگر تاریخ اسلام که پس از مرگ پیامبر است و به رده شناخته است و همچنین جنگ‌های علی ابن ابی طالب از روایات ابن اسحاق ، واقدی ، ابو مخنف و عمر بن سیف تمیمی است.

ترجمه فارسی کتاب

تاریخ طبری را ابوعلی بلعمی به فارسی ترجمه و پالیده کرده‌است و چون از خود بازجست های دیگری افزوده‌است و دگرگونی های دیگری نیز داده‌است ، کتاب او کم و بیش گردآوری ای نو شمرده می شود و به نام خود او تاریخ بلعمی نامیده شده‌است. ابوالقاسم پاینده نیز در سال ۱۳۵۲ تاریخ طبری را ترجمه و از سوی انتشارات بنیاد فرهنگ در ۱۵ پوشینه به چاپ رساند .  پس از انقلاب این کتاب در ۱۶ پوشینه از سوی انتشارات اساطیر در سال‌های  به چاپ رسید.